Bitwa na Białej Górze (1620)

Wojna trzydziestoletnia, część 2

Po zerwaniu z Cesarstwem (Czeskie powstanie stanowe), w Czechach utworzono dyrektoriat – powstańczy rząd czeski, składający się z 30 dyrektorów. Na jego czele stanął Vaclav Vilem z Roupova, dowódcą sił zbrojnych został zaś hr. Heinrich Thurn. Powstańcy, realnie oceniając swoje możliwości, oczekiwali pomocy z dwóch silnych ośrodków protestantyzmu w Europie: Anglii i Niderlandów, a także liczyli na wsparcie protestanckich sąsiadów. W odpowiedzi na te oczekiwania w 1619 Stany Generalne Niderlandów sfinansowały zaciąg wojskowy; powstały oddziały pod wodzą Mansfelda. Wsparcia udzielił także Śląsk, którego mieszkańcy zobowiązali się do zabezpieczenia granicy z Polską, ze strony której spodziewano się prohabsburskiej interwencji. Anglia, z polecenia Jakuba I, podjęła się mediacji pomiędzy powstańcami a cesarzem Maciejem (misja Jamesa Haya, Lorda Doncaster). Stany morawskie, pod wodzą Karola Żerotina, opowiedziały się natomiast za pokojowym rozwiązaniem konfliktu z Habsburgami i odmówiły pomocy wojskowej. Sytuacja stopniowo zaostrzała się, uwięziony został biskup Wiednia, kardynał Melchior Klesl, 20 marca 1619 umarł zaś cesarz Maciej. Ostatecznie upadła idea rokowań pokojowych, czego bezpośrednią przyczyną stał się wybór królewski stanów czeskich – 26 lipca 1619 – elektora Palatynatu Fryderyka V, zięcia Jakuba I. Równocześnie z woli elektorów niemieckich, wśród których przeważali katolicy, 28 sierpnia 1619 rzymsko-niemiecką koronę cesarską objął religijny fanatyk, styryjski arcyksiążę Ferdynand II, jeszcze przed wybuchem konfliktu wybrany także na króla Czech i Węgier. Widząc swą szansę w zaistniałej sytuacji, Węgry pod wodzą cieszącego się poparciem Turcji księcia siedmiogrodzkiego Gábora Bethlena interweniowały zbrojnie, dochodząc w listopadzie 1619 pod Wiedeń. Pomocną dłoń postawionym w bardzo trudnej sytuacji Habsburgom podał król Polski Zygmunt III Waza. Udzielona przez niego pomoc zbrojna (lisowczycy) procesarskiemu magnatowi węgierskiemu hr. Homonnai pozwoliła odeprzeć atak Bethlena, który wycofał się spod Wiednia (tzw. pierwsza odsiecz wiedeńska). W roku 1620 wojska cesarskie zostały wzmocnione przez oddziały hiszpańskie i bawarskie, połączyły się także z siłami Johanna von Tilly, dodając do przewagi w uzbrojeniu także przewagę liczebną. Do ostatecznego starcia doszło podczas bitwy na Białej Górze, 8 listopada 1620. Protestanci doznali bolesnej porażki, ich wojska zostały praktycznie unicestwione. Jako główne przyczyny, oprócz oczywistej przewagi wojsk prokatolickich, wymienia się nieudolność i kłótnie dowódców protestanckich, a także opuszczenie pola bitwy przez, prawdopodobnie przekupionego, Mansfelda. „Zimowy król” Fryderyk opuścił tego dnia zamek na Hradczanach i uciekł do Wrocławia. Skutkiem wojny stała się pacyfikacja Czech. W dniach od 20 lutego do 29 marca 1621 cesarski trybunał sądził 30 przywódców powstania. 27 z nich skazano na śmierć. Egzekucja 27 czeskich panów miała miejsce 21 czerwca 1621 na rynku staromiejskim w Pradze. Trybunał wojskowy skazał na śmierć ponad 600 osób, głównie przedstawicieli czeskiej elity; konfiskowano majątki protestantów i rozdawano je osadnikom niemieckim, co prowadziło do germanizacji. Skonfiskowane majątki ziemskie rozdawane były przedstawicielom rodów katolickich z Austrii, Hiszpanii i Włoch. Czechy utraciły też autonomię i stały się dziedziczną posiadłością Habsburgów. W wyniku wojny i panującej w jej czasie zarazy, liczba ludności Czech zmniejszyła się z około 4 milionów na początku XVII wieku do około 700 tysięcy w połowie stulecia.Ostatecznym końcem tej fazy wojny było podpisanie przez Gábora Bethlena pokoju w Nikolsburgu z cesarzem w styczniu 1622. Niektórzy historycy wyróżniają okres 1621–1625 jako oddzielny etap wojny, nazywając go okresem palatynackim. Po zajęciu i pacyfikacji Czech wojska skupiły się na pokonaniu protestantów w zachodniej części Niemiec, a także okupacji Palatynatu. Nie doszło tu jednak do większych bitew, częściej także stosowano oblężenia miast i twierdz w celu zdobycia poszczególnych księstw. Resztki protestanckiej armii, dowodzonej przez Chrystiana Brunszwickiego, próbowały przedostać się do Danii. Siły katolickie rozbiły je w bitwie pod Stadtlohn 6 sierpnia 1623. Jedynie jedna trzecia z 21-tysięcznej armii ocalała. Pozbawiona zapasów, dowództwa i pieniędzy, przestała istnieć w 1624 roku. Po opanowaniu Czech wojna bynajmniej się nie zakończyła, a przeciwnie, rozszerzyła się i objęła znacznie większe terytoria, gdyż wmieszały się do niej lub zostały wciągnięte wszystkie księstwa niemieckie i prawie wszystkie kraje ościenne: Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Niderlandy, Rzeczpospolita, Dania, Szwecja, Siedmiogród. Wszystkie one dbały o swe własne interesy i przystępowały do wojny w różnym czasie i z różnym natężeniem. Na dużą skalę w wojnie brały też udział różnego rodzaju oddziały najemne, opłacane przez zwaśnione strony. Do takich należały m.in. polskie oddziały konne lisowczyków, walczących w latach 1619–1620 na terytorium Węgier.