Gustaw II Adolf

Wojna trzydziestoletnia, część 4

Kraje północnych Niemiec, nękane przez Wallensteina, same wezwały na pomoc króla Szwecji. Ten wykorzystał sytuację: Habsburgowie byli osłabieni porażkami w walkach w Niderlandach i Włoszech. W lipcu 1630 Gustaw Adolf wylądował na terenie Cesarstwa i zmusił księcia pomorskiego Bogusława XIV do zawarcia z nim sojuszu. Początkowo jednak główne siły protestanckie sceptycznie podchodziły do możliwości kolaboracji ze Szwedami. Elektorzy Brandenburgii i Saksonii stronili od związków z Gustawem Adolfem. W styczniu 1631 Gustaw Adolf zawarł umowę z kardynałem Richelieu: Francuzi mieli wspierać Szwedów militarnie i finansowo, a Szwedzi pozostawać neutralnymi wobec Ligi Katolickiej (Francja była sojuszniczką katolickiej Bawarii, tylko sami Habsburgowie pozostawali na celowniku kardynała Richelieu).Gdy Gustaw Adolf wkroczył do Meklemburgii, protestanci zebrani na zjeździe w Lipsku zdecydowali się pozostać przy cesarzu. Dopiero spalenie Magdeburga przez wojska cesarskie w maju 1631 spowodowało, że elektor brandenburski Jerzy Wilhelm, landgraf heski Wilhelm i kilku pomniejszych książąt protestanckich przeszło na stronę Szwecji. Wobec zajęcia Lipska przez wojsko cesarza, do układu ze Szwedami we wrześniu przystąpił także elektor saski Jan Jerzy. 17 września 1631 doszło do bitwy pod Breitenfeld na północ od Lipska w Saksonii. Wojska cesarskie, dowodzone przez hrabiego Tilly, doznały bolesnej porażki. Szwedzi zajęli Czechy z Pragą i rozpoczęli marsz przez południowe Niemcy. Liga Katolicka została rozwiązana. W kwietniu 1632 roku Szwedzi, po zajęciu Norymbergi, pokonali siły cesarskie w bitwie nad rzeką Lech, po czym zajęli południowe księstwa niemieckie: Bawarię i Alzację, przechylając szalę zwycięstwa na rzecz protestantów. Otworzyło to drogę Szwecji do opanowania całego obszaru państw niemieckich. Skłoniło to także Ferdynanda II do porozumienia się z Wallensteinem (układ w Göllersdorf), zwłaszcza że w 1632 po bitwie nad rzeką Lech (zwanej też bitwą pod Rain) poległ hrabia Tilly. W połowie 1632 roku Gustaw Adolf snuł plany zastąpienia katolickiego, dążącego do uniwersalizmu Świętego Cesarstwa protestanckim imperium germańskim pod przywództwem Szwecji (Corpus Evangelicorum). Szwecja miałaby także, wedle jego zamysłów, opanować niemieckie wybrzeża Morza Bałtyckiego. Wallenstein tymczasem zajął Lipsk. Spieszący na pomoc Saksonii Gustaw Adolf osaczony został przez przeważające siły cesarsko-bawarskie Wallensteina pod Norymbergą. Po długim oblężeniu, dzięki dostarczonym posiłkom Gustaw Adolf zdołał wyrwać się z potrzasku, jednak musiał zrezygnować z planów ataku na Wiedeń i ruszył do Saksonii. Tam wodzowie spotkali się w bitwie pod Lützen, nieopodal Lipska, 16 listopada 1632. Historycy nie są zgodni w ocenie skutków tej bitwy, bowiem pomimo odwrotu wojsk cesarskich i utraty znacznej części wyposażenia, ich armia nie została rozbita. Z całą pewnością wpłynęła na to śmierć Gustawa II Adolfa na polu walki. Dotkliwszą stratę ponieśli więc Szwedzi. Po śmierci króla rządy w Szwecji objął kanclerz państwa i namiestnik okupowanych Niemiec Axel Oxenstierna, natomiast dowodzenie marszałek Gustaf Horn. Wiele faktów wskazuje na próbę przeciągnięcia Wallensteina na swoją stronę przez Szwecję. Prawdopodobnie kuszono go wizją objęcia tronu czeskiego po zwycięstwie strony protestanckiej. W IV 1633 Oxenstierna zawarł z książętami południowo-zachodnich Niemiec układ zwany Ligą w Heilbronn. Zakładał on wspólną walkę o większe swobody dla książąt niemieckich. We wrześniu 1633 Wallenstein pokonał pod Ścinawą na Dolnym Śląsku wojska szwedzkie broniące powstańców czeskich. W 1634 Wallenstein prowadził tajne rokowania ze Szwedami i Francuzami. Niezależna polityka księcia doprowadziła do jego zamordowania na zlecenie cesarza w lutym 1634. Do kolejnej bitwy doszło pod Nördlingen. Trwała ona od 5 do 6 września 1634. Naprzeciwko siebie stanęły w niej wojska cesarskie (oficjalnie dowodził król Czech i Węgier Ferdynand III Habsburg, faktycznie generał Matthias Gallas), wsparte przez oddziały hiszpańskie kardynała-infanta Ferdynanda Habsburga oraz armia szwedzko-saska pod dowództwem księcia Bernarda Sachsen-Weimar. Siły katolickie odniosły tym razem zwycięstwo, gromiąc protestantów. Doprowadziło to do przejścia wielu książąt niemieckich na stronę cesarstwa, a także wycofanie oddziałów szwedzkich z południowych obszarów Niemiec. Klęska pod Nördlingen doprowadziła także do zawarcia 30 maja 1635 pokoju w Pradze pomiędzy cesarzem a książętami (członkowie Ligi Heilbronskiej odmówili sygnowania tego układu). Zawieszony zostaje edykt restytucyjny, książęta Meklemburgii i Pomorza odzyskują swoje władztwa. Część wielkich państw kościelnych (m.in.: Heidelberg, Verden, Brema) wyjętych pozostaje w rękach katolików. Armie niemieckie mają teraz walczyć razem pod naczelnym dowództwem cesarza i elektorów, jako jego podkomendnych. Po zawarciu pokoju na stronę cesarza przeszedł elektor brandenburski Jerzy Wilhelm. Sytuacja Szwedów w Niemczech wyraźnie się pogorszyła.